اثربخشي يا Effectiveness
مقدمه
در سازمانها، شركتها و نهادها تا زماني كه خروجي عملكردها از حالت مقادير كيفي به كمي قابل تبديل نباشد، قابل اندازه گيري نبوده و تا زماني كه قابل اندازه گيري نباشند قابل مديريت نيستند. لذا با روش فوق يعني تعيين ضرايب نسبي كارايي كمي، كارايي كيفي و كارايي زمان جهت فرايندهاي واحدهاي مختلف سازمانها و شركتها و نهادها مي توان ميزان اثربخشي عملكردها را محاسبه نموده و بالطبع با ترغيب و تمركز همه نيروها بر افزايش اثربخشي، بسوي ارتقاء ميزان بهره وري يا Productivity واحدها و سازمانها پيش رفت.
تعريف اثربخشي
اثربخشي ميزان درصد مطلوبيت كارايي هاي كمي و كيفي و زماني مي باشد كه بصورت ميانگين حاصلضرب ضرايب مطلوبيت در كارايي كمي، كيفي و كارايي زماني محاسبه مي گردد.
اثربخشي بسته به اينكه شاخصهاي ما وابسته يا غير وابسته باشند با ۲ فرمول متفاوت محاسبه مي گردد.
۱- اثربخشي وابسته : شاخص هاي وابسته نظير مثال فرد تشنه اي كه در بيابان گرفتار بي آبي شده، اگر حداقل مقدار براي زنده ماندن A، و حداقل كيفيت براي قابل شرب بودن و زنده ماندن B، و حداقل تاخير زماني C در نظر گرفته شده و ميزان مطلوبيت و اهميت هر يك از شاخص ها نيز به ترتيب اگر a و b و c در نظر گرفته شوند، در صورت صفر شدن هر يك از شاخص هاي كمي، كيفي و زماني يعني كمبود آب (كمي) يا كيفيت نامناسب و آلودگي املاح يا ميكروبي آب (كيفي) و يا دير رسيدن آب، فرد از بين خواهد رفت و كليه زحمات دو شاخص ديگر ما هدر خواهد رفت و كار ما بي اثر خواهد شد، گرچه حتي دو فاكتور ديگر دربهترين حالت نيز باشند؛ لذا فرمول محاسبه آن بصورت ميانگين هندسي يعني ريشه (a+b+c) ام راديكال (A به توان a ضربدر B به توان b ضربدر C به توان c) محاسبه مي شود كه در مثال فوق كه A=0.8 و B=0.8 و ۰٫۶ =C در نظر گرفته شده اگر مطلوبيت به ترتيب ۲ و ۳ و ۵ در نظر گرفته شود، فرمول نهايي اثربخشي عدد ۰٫۶۹۲۸ خواهد شد.
۲- اثربخشي غير وابسته:
فرمول آن بصورت ميانگين حساب محاسبه مي گردد يعني (A ضربدر a) + (B ضربدر b) + (C ضربدر c) تقسيم بر (a+b+c) كه عبارت است از (حاصلضرب ضريب مطلوبيت كارايي كمي در كارايي كمي+ حاصلضرب ضريب مطلوبيت كارايي كيفي در كارايي كيفي+ حاصلضرب ضريب مطلوبيت كارايي زماني در كارايي زماني ) تقسيم بر مجموع ضرايب مطلوبيت، كه در خصوص مثال آجرهاي حمل شده اگر ضريب مطلوبيت كارايي كمي براي مشتري ۲ و ضريب مطلوبيت كارايي كيفي براي مشتري ۵ و ضريب مطلوبيت كارايي زماني ۳ فرض شود، ميزان اثربخشي عبارت است از حاصل جمع [(۲*۸/۰)+(۳*۸/۰)] تقسيم بر (۲+۵+۳) كه در نتيجه حاصل نهايي يعني اثربخشي آجرهاي توليد شده از ديدگاه مشتريان ۰٫۷ مي باشد.
دربحث اثربخشي اصطلاحاتي نظير مطلوبيت و كارايي كمي و كارايي كيفي و كارايي زماني وجود دارند كه تعاريف آنها بشرح ذيل مي باشد:
۱- مطلوبيت يا Utility: نشان دهنده ميزان رضايتمندي مشتريان از شاخصها و استانداردهاي تعيين شده در دامنه هاي مقبوليت تعريف شده مي باشد.
۲- كارايي كمي يا كارآمدي كمي يا Quantitative Efficiency به معني نسبت كميت خروجي واقعي توليد شده به كميت خروجي استاندارد مورد انتظار بوده و هدف آن تعيين كفايت كمي توليد مي باشند مثلا اگر استاندارد حمل آجر در يك روز توسط يك كارگر ۱۰۰ عدد آجر باشد، چنانچه او در يك روز ۸۰ آجر حمل نمايد، كارايي كمي او در آن روز، ۸۰ تقسيم بر ۱۰۰ يعني ۰٫۸ مي باشد.
۳- كارايي كيفي يا Qualitative Efficiency به معني نسبت كميت لحاظ شده صفات، شاخصها و استانداردها به كميت صفات، شاخصها و استانداردهاي مصوب شده و مورد انتظار براي محصول بوده و هدف آن كفايت كيفي محصول مي باشد در خصوص مثال حمل آجر، در مرحله قبل فقط تعداد آجر مورد بررسي قرار گرفت اما در اين مرحله لحاظ شدن صفات و شاخصها و استانداردها مورد بررسي قرار مي گيرد كه مثلاً از نظر جنس، ابعاد و وزن استانداردها چقدر رعايت گرديده است و با مقايسه كارايي كيفي لحاظ شده با استاندارد، اعداد واقعي بدست خواهد آمد كه مثلا اگر ضريب مطلوبيت صفات آجر براي مشتريان و مصرف كنندگان در خصوص جنس آجر ۱، و ابعاد ۲ و وزن ۵ فرض شود، حال اگر تعداد آجر مطلوب در دامنه مقبوليت جنس بين A تا B =90 درصد يعني ۰٫۹ و تعداد آجر در دامنه مقبوليت ابعاد بين C تا D = 0.7 و تعداد آجر در دامنه مقبوليت وزن بين E تا F ، ۰٫۵ باشد، كارايي كيفي كلي آجرهاي مقبول به قرار ذيل خواهد بود. (۱*۹/۰ +۲*۷/۰+۵*۵/۰) تقسيم بر مجموع ضرايب مطلوبيت يعني ۸ كه حاصل آن = ۶/۰ مي شود يعني كارايي كيفي آجرهاي حمل شده ۶/۰ مي باشد.
۴- كارايي زماني يا Time Efficiency: به معني نسبت زمان واقعي انجام كار به زمان استاندارد و مورد انتظار مي باشد كه در مورد مثال آجرها، در ۸ ساعت كار، فقط ۸۰ درصد كار انجام شد لذا با همين كارايي، براي انجام كار ۱۰ ساعت زمان لازم است لذا كارايي زماني كار يعني تقسيم زمان استاندارد و مورد انتظار به زمان واقعي يعني تقسيم ۸ به ۱۰ عدد ۸/۰ بدست خواهد آمد.
با احترام -حسن زاده