۶۶ -دریافتهایی از سوره حمد

اکثر مترجمین،” غیرالمغضوب علیهم و لاالضالین “را اشتباه ترجمه کرده اند.

چون غیر مجرور است نه منصوب یعنی «غیرِ» است نه «غیرَ» یعنی غیر صفت است برای «الذین» نه برای «صراط» ، اگر صفت «صراط» بود چنین ترجمه می شد: راه کسانی که نعمتشان دادی نه راه کسانی که مغضوبند و نه راه گمراهان. یعنی صراط سه صفت داشت:

الف) کسانی است که نعمتشان دادی

ب) راه مغضوبین نیست

ج) راه گمراهان نیست.

ولی حال که صفت «الذین» است این افراد سه صفت دارند:

الف) نعمتشان دادی،

ب) مغضوب نیستند،

ج) گمراه نمی باشند.

لذا ترجمه صحیح این آیه چنین است. «ما را به راه راست هدایت فرما. راه کسانی که نعمتشان دادی، مغضوب تو نیستند و گمراه نمی باشند.»

به راستی آنها چه کسانی اند؟ و هر مسلمان نمازگزار حداقل روزی «ده بار» از خدای مهربان می خواهد که او را به راه چه کسانی هدایت فرماید؟

برای روشن شدن جواب لازم است به ۵ نکته توجه کنیم.

نکته اول:

قرآن کریم در بعضی از آیات ما را آگاه کرده که «صراط مستقیم» «دین اسلام» است.

مثلاً می فرماید: کسی را که خدا بخواهد هدایت کند دلش را به پذیرش اسلام می گشاید…. و «راه راست پروردگارت این است. » (انعام/۱۲۵-۱۲۶)

و می فرماید: ای محمد بگو براستی که پروردگارم مرا به «راه راست» رهنمون شده است(انعام/۱۶۱)

و می فرماید: «در حقیقت- ای محمد- این تویی که جداً آنها را به «راه راست» می خوانی. (مومنون۷۳)

و می فرماید: قطعاً تو –ای محمد- از جمله پیامبران، بر «راه راست» می باشی. (یس/۳-۴)

و می فرماید: حتماً تو –ای محمد- به خوبی به «راه راست» هدایت می کنی. (شوری/۵۲)

و می فرماید: همانا تو –ای محمد- به «راه راست» قرار داری. (زخرف /۴۳)

و می فرماید : خدا تو را –ای محمد-به را راست هدایت میکند.(فتح/۲)

علاوه بر این گرچه ادیان یهود و مسیح و…. صراط مستقیم بوده ولی بعد از بعثت حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم ، «صراط مستقیم» فقط اسلام است و پیروان واقعی حضرت ابراهیم و عیسی و موسی (ع) حتماً باید مسلمان شوند زیرا آنها به ظهور حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم بشارت داده اند.

نکته دوم:   «اهدنا» هیچ قیدی ندارد و اطلاقش ثابت می کند که آنها ….. معصوم می باشند و الا اگر حتی یک گناه و خطا داشتند باید گفته می شد خدایا ما را در اموری که خطا نکرده اند به راه آنها هدایت فرما.

نکته سوم:   «غیرالمغضوب علیهم ولاالضالین» نیز مقید نبوده و اطلاق دارد یعنی کسانی که «هیچ زمانی مغضوب نبوده و هیچ لحظه ای گمراه نبوده اند» یعنی کسانی که «معصومند».

نکته چهارم:   چون مسلمین از صدر اسلام در قرائت نمازهاشان «اهدنا الصراط….» را می خواندند برای اینکه این  دعای آنها بی مصداق نباشد، باید از همان زمان معصومینی وجود داشته باشد.

نکته پنجم:   کسانی که حتی لحظه ای از عمرشان را مشرک بوده یا حتی لحظه ای را با گناه سپری کرده باشند حداقل در آن لحظه گمراه یا مورد غضب بوده اند، لذا نمی توان مصداق این آیه شریفه باشند. زیرا خدای تعالی می فرماید: «همانا شرک ظلم بزرگی است» (لقمان/۱۳)

و می فرماید: خداوند «ظالمین» را گمراه می کند. (ابراهیم/۲۷)

در خاتمه می گوییم: در جواب سوال چند احتمال زیر ممکن است داده شود که همه باطلند:

۱- هیچ انسان معصومی وجود ندارد لذا دعا می کنیم خدایا ما را به راه «اجماع» یعنی «اتفاق آراء» هدایت فرما و بطلان آن واضح است زیرا:

اولاً: «الذین» یعنی “کسانی که”، ” انسانهایی که”  نه اتفاق آراء ،

ثانیاً: خداوند به انسانها نعمت داده و نه به اتفاق آراء و اجماع ،

ثالثاً: انسان گمراه و مغضوب می شود نه «عدم اتفاق آراء» ،

رابعاً: آیه شریفه نفرموده «اهدنا… صراط الاجماع» ،

خامساً: اجماع و اتفاق آراء بسیار بسیار اندک اتفاق می افتد ولی ما دعا می کنیم در همه چیز ما را به راه آنها هدایت فرما.

سادساً: آیا مراد اجماع حنفی هاست یا اجماع حنبلی ها یا شافعی ها یا مالکی ها؟ و به چه دلیل؟ یا مراد اجماع همه این چهارمذهب است؟ که این هم در طول تاریخ کمتر تحقق یافته است. یا اصلاً تحقق نیافته. مخصوصاً در فروع….

1. فقط پیامبران معصوم بودند –نه غیر از آنها- ولی این احتمال علاوه بر بطلانش، مشکلی را حل نمی کند. چون ثابت کردیم مراد از «صراط مستقیم» دین «اسلام» است.
2. فقط پیامبر اسلام(ص) معصوم بود ولی این نیز نادرست است. زیرا «الذین» جمع است یعنی خدای تعالی نفرموده ما را به راه «کسی» هدایت نما که نعمتش دادی و مغضوب و گمراه نیست.
3. این آیه شریفه مصداق خارجی ندارد و بطلان این احتمال از بقیه روشنتر است زیرا طبق آن معنی آیه شریفه چنین می شود: خدایا ما را به راه کسانی هدایت فرما که وجود خارجی ندارند و نبوده و نیستند.

لذا راهی نمی ماند جز پذیرش عقیده شیعه و روایات بسیاری که می گوید این عزیزان ، پیامبر و علی و فاطمه و فرزندان معصومشان می باشند و چون این معصومین باید معروف و مشهور باشند تا مسلمین بتوانند آنها را الگو قرار دهند ، خداوند سبحان آنها را در کتابش قرآن مجید معرفی کرده می گوید:

«همانا خداوند می خواهد که ناپاکی و گناه را از شما «اهل بیت» دور ساخته و شما را پاک نماید. (احزاب/۳۳)

ای کسانی که ایمان آورده اید در همه امور و همیشه اطاعت کنید. از خدا و اطاعت کنید از پیامبر و صاحبان امر خود. (نسا/۵۹)

ای کسانی که ایمان آورده اید تقوی الهی داشته و همیشه با «صادقین» باشید (توبه/۱۱۹)

بگو ای محمد من پاداشی از شما نمی خواهم جز مودت و دوستی نسبت به «نزدیکانم» (شوری/۲۳)

پیمان من – یعنی مقام امامت- هرگز به ظالمان نمی رسد، و کسی که در عمرش حتی یک گناه و ظلم کرده باشد امام نخواهد شد. (بقره/۱۲۴)

لذا می گوییم خداوندا ما را هدایت نما به راه پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم و جانشینان بر حق و معصومش علیهم السلام.

نقل از مجله زائر شماره ۶۵ مورخه بهمن و اسفند ۱۳۷۸ صفحه ۴ و ۵    تالیف محمد جواد یزدی